KORUYUCU AİLE ve EVLAT EDİNME

Koruyucu aile olmak nedir?

Koruyucu ailelik, çeşitli sebeplerle biyolojik ailesiyle yaşayamayan, devlet korumasında kurum bakımında yaşayan, 0-18 yaş aralığındaki çocuklara sağlanan aile yanında bakım hizmetlerinden biridir. Çocuğun, fiziksel şartlar ne kadar iyi olsa da kurum bakımında kalması birçok faktörde olumsuzluklar doğurabilmektedir. Kurum bakımı yerine, birebir ilgi, sevgi ve saygının olduğu bir aile yanında büyümesinin fiziksel, duygusal ve psiko-sosyal gelişimi için daha iyi olacağı bilimsel araştırmalarla da kanıtlanmıştır ve koruyucu ailelik de alternatif bir bakım modeli olarak, bu amaca yönelik uygulanmaktadır. Koruyucu ailelikte amaç, çocukların kurum ortamı yerine üstün yararı gereğince, sağlıklı bir aile ortamında büyümesini sağlamaktır.

Hangi çocuklar koruyucu aileye yerleştirilebilir?

Biyolojik anne ve babası hayatta olan ancak onların yanında kalması uygun olmayan, biyolojik aile ile hukuki bağı devam ettiği için evlat edindirilmesi de mümkün olmayan,devlet koruması altında olan çocuklar, uygun görülmeleri halinde koruyucu ailelerle eşleştirilirler. Çocuğun koruyucu aileye yerleştirilmesi için biyolojik anne ve babasından rıza alınmasına gerek yoktur.

Koruyucu aile olmak için nereye başvurulur?

Koruyucu aile olmak isteyen kişiler, yaşadıkları ildeki Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın İl Müdürlüklerindeki koruyucu aile birimine başvurabilirler. Koruyucu ailenin başvurundan sonra gerçekleşen hazırlık süreci ortalama 6 ila 8 aylık bir zaman arasında gerçekleşir.

Koruyucu ailelik ne kadar sürer? Çocuk kaç yaşına kadar koruyucu ailede kalır?

Çocuğun koruyucu aile yanında kalma süresi, koruma altına alınma nedenine bağlı olarak değişiklik gösterir. Çocuk uzun yıllar koruyucu ailesinin yanında kalabileceği gibi belirli bir süreden sonra biyolojik ailesine döndürülme ihtimali de vardır. Biyolojik ailesine döndürülme ihtimali, çocuğun yüksek yararı göz önünde bulundurularak kurum tarafından oluşturulan komisyon ile karar bağlanmaktadır.Ancak bu biyolojik aileye döndürülme oranı çok düşüktür. Koruyucu aileler, biyolojik aile şartlarını iyileştirdiğinde çocuğun biyolojik aileye dönme ihtimalini bilerek bu hizmete dahil olurlar. Ancak mevzuatta tanımı ne kadar süreli koruyucu ailelik olarak geçse de, uygulamada ,çok büyük oranda ,çocuklar devlet korumasının kaldırıldığı ,reşit oldukları 18 yaşına kadar ailenin yanında yaşamakta, hatta 18 yaşını doldurduktan sonra biyolojik ailelerdeki gibi ,aile yanında kalmaya devam edebilmektedir.

Koruyucu aile, çocuğu evlat edinebilir mi?

Koruyucu aileliğin ve evlat edinmenin birbirinden farklı olduğu unutulmamalıdır. Devlet koruması altındaki çocukların statüleri farklılık gösterir. Koruyucu aile statüsündeki bir çocuğun evlat edinme statüsüne geçebilmesi mümkündür ama başlangıçta evlat edinmeyi düşünen aileler, ilk önce koruyucu aile olup ilerde çocuğumu evlat edinirim düşüncesiyle hareket etmemelidirler.

Koruyucu ailedeki çocuğun biyolojik ailesi rıza verirse, çocuk evlat edinme statüsüne geçer. Koruyucu ailesi ile 1 yıldan uzun süredir birliktelerse, koruyucu ailenin evlat edinme isteği varsa, çocuk, evlat edinme sırasındaki ailelerle eşleştirilmez. Eşleştirmede koruyucu aileye öncelik verilir. Çünkü koruyucu aile, Medeni Kanun gereğince 1 yıl bakım süresini gerçekleştirmiş demektir. Başka bir durum ise, koruyucu ailede yaşayan çocukla biyolojik ailenin uzun süre iletişimde bulunmamış olması. Çocuğun 3-5 yıl gibi uzun sürelerle görülmeye gelinmemesi, biyolojik aile ile sağlıklı bir iletişim ortamının bulunmaması halinde koruyucu aile dilekçe ile kuruma statü değişikliği talebinde bulunabilir.

Bu her iki durumda da sosyal hizmet uzmanı ve kurum çocuğun üstün yararınca karar verir, vermelidir.

Kimler koruyucu aile olabilir? Koruyucu aile olmak için gereken özellikler nelerdir?

T.C. vatandaşı olup 25-65 yaş aralığında olan, en az ilkokul mezunu, düzenli bir geliri olan kişiler veya çiftler koruyucu ailelik başvurusunda bulunabilirler. Toplumda çok biliniyor ama bekar bireyler de koruyucu aile olabilir. Ayrıca ailenin biyolojik çocuğunun olması, koruyucu aile olmasının önünde engel değildir.

Koruyucu aile başvurusu nereye yapılır?

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı koruyucu ailelik ve evlat edinme işlemlerinden sorumludur. Koruyucu aile olmak isteyenler İl Müdürlüklerinde bulunan koruyucu ailelik birimine başvuru yapabilirler. Başvuru yapıldıktan sonra gerekli evraklar hazırlanarak teslim edilir, detaylı incelemeler sonrasında koruyucu aile olabilme statüsü alabilen kişi ve aileler, çocuk evlerindeki uygun çocuk ile tanıştırılır. Bir süre çocuğun bulunduğu evlerde uyum süreci takip edilir, uyum sağlandığında ise çocuk koruyucu ailesi ile birlikte yaşamaya başlar. Koruyucu aile olma sürecinde ve sonrasında aileler, sosyal hizmet uzmanları tarafından düzenli olarak denetlenir.

Akrabalar koruyucu aile olabilir mi?

Her çocuğun öyküsü kendine özeldir, her çocuğa uygulanması gereken tedbirler de birbirinden farklıdır. Burada çocuğun devlet korumasına alınmasına sebep olan koşullara bakmak doğru olacaktır. Çocuk devlet koruması alınırken yapılan incelemeler neticesinde, akrabalarının ona bakım vermesi çocuğun ihmal veya istismarına yol açmayacaksa ve akrabalardan çocuğa bakmaya gönüllü bireyler varsa, uzmanlar koruyucu aile olmalarına yönelik teşvik edebilir veya akrabaların kendisi koruyucu aile olmak için başvuruda bulunabilirler.

Koruyucu aile olunacak çocuğun yaşı ve cinsiyeti seçilebilir mi?

Koruyucu aile adayları, başvuru esnasında koruyucu ailesi olmak istediği çocuğun yaş ve cinsiyet niteliklerini belirtebilir ama süreç içerişinde yapılan görüşmeler neticesinde, sosyal hizmet uzmanları ailenin dinamiklerine uygun çocuk niteliği hakkında değerlendirme ve tavsiyede bulunurlar, aileler bu konuda esneklik sağlayabilir.Ancak çocukların gösetrilmesi ve aradan seçim yapılması gibi bir uygulama yoktur.

Koruyucu aile olmakla ilgili diğer detaylar nelerdir?

Çocuk ile koruyucu aile arasında 18 yaş olması şartı bulunmamaktadır ancak bu şart evlat edinmede mevcuttur. Evlat edinilen çocuk, evlat edinen ailenin nüfusuna geçer, ailenin kütüğüne kaydedilir, soyadını alır ve biyolojik ailede olduğu gibi miras gibi haklara sahip olur. Koruyucu ailede olan çocuk ise devlet korumasında ve takibinde, biyolojik ailesinin kütüğünde kalmaya devam eder.

Evlat edinme ile koruyucu aile hizmeti arasındaki temel farklar nelerdir?

Türkiye’de evlat edinilme biliniyor ancak koruyucu ailelik kavramı henüz yeterince bilinmiyor ya da yanlış biliniyor. Evlat edinme ile arasındaki en temel farkı çocuğun 18 yaşına kadar koruyucu ailesinin soyadını alamaması ve yasal mirasçısı olamayışıdır. Evlat edinme statüsündeki çocuklar terk edilmiş ya da biyolojik ailesinin rızasının alındığı çocuklardır.

Koruyucu aileliğe başvurabilmek için TC vatandaşı olmak, 25-65 yaş aralığında olmak, Türkiye’de ikamet etmek, düzenli gelir sahibi olmak, en az ilkokul mezunu olmak temel şartlardır. Bekarlar ve biyolojik çocuk sahibi olan kişiler de koruyucu aile olabilir.

Evlat edinmede ise çiftlerin 30 yaşını doldurmuş olmaları veya en az 5 yıldır evli olmaları gerekmektedir. Bunun yanında bekar kişiler de evlat edinmeye başvurabilirler. Çocuğun anne ve babası hayattaysa, evlat edindirme için biyolojik anne-babanın rızası gerekir. Koruyucu ailelikte ise bu rızaya gerek yoktur.

Evlat edinme statüsünde her yıl yaklaşık 800-900 çocuk olmaktadır, ancak başvurular çok daha fazla olduğundan bekleme sureci yaklaşık 3-5 yıl aralığındadır. Koruyucu ailelikte ise ortalama 6 ayda süreç tamamlanır ve koruyucu aile çocukla tanışır.

Evlat edinenlere veya koruyucu aile olanlara sosyoekonomik destekler sağlanır mı? Ücret ödenir mi? Koruyucu aileler yaşayabilecekleri psiko-sosyal problemlerde neler yapabilirler?

Evlat edinme ve koruyucu ailelik arasındaki farklardan biri de bu aslında. Evlat edinen ailelere herhangi bir sosyoekonomik destek sağlanmaz. Evlat edinme işlemi gerçekleştikten sonra çocuğun koruma kararı kalkar ve artık uzmanların ve kurumun da sorumlulukları ilerleyen zamanlar için sonlanmış olur. Aile ve çocuk biyolojik aileler gibi kurumdan bağımsız yaşamlarına devam ederler. Ancak koruyucu ailelere çocuğun yaşına, sayısına, özel gereksinimine göre değişen koruyucu aile ödemesi yapılır. Aile ile sürekli temas halinde olan kurumdaki sosyal hizmet uzmanı da yaşanabilecek problemlere karşı destek mekanizması görevi görür.

Koruyucu aile hizmeti, çocuklara en çok hangi açılardan fayda sağlamaktadır?

Tüm dünyada ve ülkemizde yapılan bilimsel araştırmalar neticesinde, personel eliyle toplu bakım modellerinde çocukların gelişiminin fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan olumsuz etkilendiğini, akranlarının çok gerisinde kaldığı ispatlanmıştır.

Devlet eli ile toplu bakım modellerinde fiziki şartlar genellikle iyi olmasına rağmen, çocukların bakım verenlerle temaslarının çok yetersiz olması, birebir ilgi ve sevgi eksikliği, bakım verenlerin sürekli değişmesi gibi sorunlar çocuklarda güvenli bağlanmanın gerçekleşmesine engel olmakta, değersizlik hissi yaratmakta, toplumda yaşamak için gerekli donanımlara sahip olmadan yetişmelerine sebep olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde personel eliyle bakım modelleri 1950’lerden itibaren giderek azalmış, birçok ülkede terkedilmiştir. Bu ülkelerde koruyucu ailelik ve evlat edinme oranlarının %85 seviyelerinde iken ülkemizde bu oran %30’larda kalmıştır.

Çocuğun koruyucu ailesi ile birlikte yaşaması onun fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan sağlıklı gelişim göstermese, travmaların iyileştirilmesine, baş etme kapasitesinin güçlendirilmesine, aile yanında büyüme hakkının yanında eğitim, sağlık, oyun vb. gibi diğer haklarının da sağlanmasına imkan yaratır.

Gönüllü aile hizmeti nedir?

Gönüllü ailelik, koruyucu ailelik ve evlat edinmeden farklı olarak çocukla birlikte yaşamadığınız, onu yaşadığı kurumda düzenli aralıklarla ziyaret ettiğiniz bir hizmettir. Kişiler, gönüllü aile olmak istediklerinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüklerine başvurabilirler. Devlet koruması altındaki çocuklarımız şuanda Çocuk Evi/Sevgi Evi denilen ev tipi kurumlarda kalmaktadırlar. Bu evlerde yakın yaş gruplarında 5-6 çocuk birlikte kalmaktadır. Kişiler başvuru yaparken bir çocuğun gönüllüsü ya da tüm evin gönüllüsü olabileceklerini söyleyebilirler. Ancak gönüllü ailelikte oldukça dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Çocukları ziyaret ederken, bunun düzenli olmasına özen göstermek, çocuklara söz vermemek, onlara kendilerini kötü hissettirecek söylemlerde bulunmamak, fotoğraflarını çekmemek, aileleri ile ilgili özel sorular sormamak gibi konular gönüllü aile olmak isteyen kişilerin dikkat etmesi gereken önemli konulardan bazılarıdır.

Kaynaştırma nedir? Aile ile toplumun kaynaştırması anlamına mı gelir? Sürecin normalleşmesi nasıl kolaylaştırılabilir? “Başkasının çocuğunu kendi çocuğun gibi sevebilecek misin?” gibi ifadeler, bu hizmete gönüllü olan birey veya ailelere kendi çevreleri tarafından yöneltilebilmektedir.

Bir çocuğun hayatta fiziksel ve zihinsel olarak sağlıklı birey olarak devam etmesi için en önemli konunun güvenli bağlanması olduğunu artık çoğumuz biliyoruz. Devlet eliyle, sürekli değişen personel ile çocuğun güvenli bağ kurması ne yazık ki mümkün değil. Çocuğun karnını, kalbini ve beynini besleyecek bir ebeveyne ihtiyacı var, bilimsel olarak kanıtlanmış bu durumu bizler de savunuyoruz. Bizim toplumuzda kadınlar genellikle duygusal olarak bir çocuğun sorumluluğunu alabilmeyi ve ona bağlanmayı daha kolay yapabiliyorlar, erkekler genellikle daha temkinli yaklaşıyor. Ancak bizim tecrübe ettiğimiz bir durum da şu ki çocukla yaşamaya başladıktan sonra durum çok farklılaşıyor. Koruyucu babalarımız çocuklarını çok seviyor ve örnek olmak için artık anlatıyor, konuşuyor yüreklendiriyorlar.

Toplumun bakışı çok zıt iki görüşten oluşuyor. Bir grup koruyucu aile olmanın büyük cesaret olduğunu, başkasının çocuğunu sevemeyeceğimizi, biyolojik aileye genetik olarak benzeyeceğini, büyük risk olduğunu düşünüyor ve vazgeçirmeye çalışıyor.

Diğer grup da çok kutsal, ulvi, cennetlik olduğumuzu düşünerek fazlasıyla yüceltiyor.

Biz her iki görüşün de doğru olmadığını biliyoruz. Epi-genetik bilimi artık ispatladı ki genlerimizle değil çevre ile şekilleniyoruz, bizler yaşayarak tecrübe ediyoruz ki başkasının çocuğu diye bir şey yok, bizim çocuklarımızla bağlarımız inanılmaz güçlü, onu bu dünyaya kimin getirdiğinin hiç önemi yok ve çok seviyoruz. Başkasının çocuğunu sevebilmek ulvi bir durum değil sadece insanın doğasında olan olağan bir durum.